Onderdelenfabrikant Shimano bestaat dit jaar 100 jaar. In die eeuw is het bedrijf uitgegroeid tot de grootste speler in de fietsbranche. Alle reden om even stil te staan bij het eeuwfeest.
De oprichter
Wie had gedacht dat het ontslag van ene Shozabura Shimano een eeuw later zou hebben geleid tot overwinningen in de Tour de France tientallen jaren later? Niemand, hijzelf zeker niet. Toch is het die onfortuinlijke gebeurtenis die Shozabura deed besluiten om voor zichzelf te beginnen.
We schrijven 1921. In Sakai, een voorstad van Osaka, slaat de crisis die is ontstaan door de Eerste Wereldoorlog hard om zich heen. Ook de fabriek waar Shozabura werkt, krijgt het zwaar en moet uiteindelijk de poorten sluiten. Shozabura staat op straat.
Hij besluit niet bij de pakken neer te zitten en de vaardigheden die hij bij de failliete fabriek heeft geleerd in te zetten. Hij stort zich op het repareren van machines. In het tweede jaar van zijn bedrijf, dat inmiddels is opgericht en in gang geschoten, neemt hij een besluit dat de wielerwereld jarenlang zou beinvloeden: hij gaat freewheels maken.
Een freewheel is het tandwiel dat op het achterwiel is gemonteerd, maar dat vrij kan lopen. In die tijd was het gewoon om met een vast verzet te rijden (het schakelmechanisme werd in die periode ergens anders op de wereld bedacht: op de Croce d’Aune door ene Tulio Campagnolo). Een vrijlopend achtertandwiel was zeker in 1921 een zeer complexe constructie om te bouwen. Dat vergde naast vernuft ook veel doorzettingsvermogen. Shozabura stort zich er helemaal op en werkt dag en nacht aan het verbeteren van zijn freewheel. Hij slijpt en hij vijlt en hij stelt zijn machines af, net zo lang tot zijn freewheel internationale faam krijgt. Shimano Iron Works wordt een succes.
Het is niet zo gek dat Shozabura Shimano, geboren in 1894, zo’n doorzettingsvermogen heeft ontwikkeld. Het gezin waarin de jonge Shoza terechtkomt is arm en daarom groeit hij op bij familie, ver van zijn ouders. Toch is het een optimistische jongen, die veel speelt en veel op ontdekkingstocht gaat. Dat botst met het strenge schoolsysteem van die jaren in Japan, waardoor de jonge Shimano al in het derde jaar van school wordt gestuurd. Hij gaat werken bij zijn grootvader op het land en wordt later opgenomen door een bevriende familie, de Yamauchi.Op zijn 14e verlaat hij de familie om bankwerker te worden. Hij begint in de messenindustrie, waar zijn woonplaats Sakai bekend om is, als leerling-bankwerker. Ook hier botst hij met het systeem. Om de traditionele industrie te behouden, mogen leerlingen alleen precies hun meesters nadoen en niets zelf bedenken. Shozobura barst echter van het initiatief en creativiteit. Hij zuigt de kennis van goede bankwerkers op en wordt een van de besten in het vak. Zo goed, dat hij de complexiteit van zoiets als een freewheel, dat we nu zo voor normaal beschouwen, helemaal doorgrondt.
Het Sakai van die jaren transformeert in een hotspot voor de fietsindustrie. Pas op, het is allemaal nog niet op de schaal van nu. Het zijn voornamelijk kleine bedrijfjes, maar het zijn er wel veel. Door die schaal en door de gierende recessie, is het een komen en gaan van bedrijfjes. De producten die ze maken zijn vaak van inferieure kwaliteit, omdat er te weinig goede bouwstoffen zijn en omdat de vaardigheden van de werkers niet goed genoeg zijn. Shimano beseft dat daar zijn kansen liggen en stap voor stap bouwt hij aan zijn bedrijf en aan de fietsindustrie in Sakai. Hij beseft dat hij, als zijn eigen bedrijf wil laten groeien, hij samen moet werken met de andere bedrijven in Sakai en zo de kwaliteit en de schaal moet laten toenemen. Tot zijn dood in 1958, op 65-jarige leeftijd, blijft hij hieraan werken.
Nog altijd staat een telg uit de Shimano-familie aan de leiding van het bedrijf. De eminente Yozo is de kleinzoon van de oprichter en de zoon van de tweede president van het bedrijf, Shozo. Overigens hebben ook de broers van Shozo, Keizo en Yoshizo, leiding gegeven aan Shimano, waarmee het een echt familiebedrijf is. Nog altijd.
Meer dan fietsen
We kennen Shimano van de overwinningen in de Tour de France en andere wielerkoersen. Maar Shimano is meer dan alleen fietsen. Dat complexe kogellagersysteem in de freewheels is ook voor andere takken van sport in te zetten. Zo is het ook toepasbaar in de molentjes van vishengels, zo bedacht een slimme werknemer in 1970. In 1972 was het eerste molentje operationeel.
Inmiddels is Shimano ook in de visserij een wereldleider. Maar ook in het roeien is Shimano actief, net als het bindingen voor snowboards heeft ontwikkeld. Daar begon het mee in 1995 om het iets meer dan 20 jaar later van de hand te doen en zich te concentreren op de kernactiviteiten.
Shimano in het wielrennen
Van de drie grote onderdelenfabrikanten (naast Shimano heb je nog Campagnolo en SRAM) is Shimano de oudste. Toch wordt het wielrennen jarenlang gedomineerd door een Italiaans bedrijf: Campagnolo. Tulio bedenkt tijdens een zware fietstocht een schakelsysteem, zodat hij niet telkens het achterwiel moet draaien om een lichtere versnelling te vinden.
Hoewel in Japan veel wordt gefietst, is wielrennen daar een bescheiden activiteit. De sport is veel meer een Europese aangelegenheid, waarin Shimano pas in de jaren ’70 de eerste stappen zet. Onlogisch is dat niet. Japan is een gesloten cultuur, dat eigenlijk pas in die jaren zichzelf opent voor de wereld. Het is de tijd dat we hier overspoelt worden door Toyota’s, Mazda’s en andere goedkope, doch uitstekende Japanse auto’s.
In 1973 start Shimano met een eigen wielerteam, dat de introductie van de eerste complete onderdelengroep onder de naam Dura-Ace moet ondersteunen. Daarnaast heeft Shimano de beroemde 600-groep op de markt, onder insiders zo’n beetje de mooiste groep ooit gemaakt. Dat werd later de Ultegra-groep.
Een Nederlander speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van Shimano in de wielerwereld. De jonge Peter Winnen zet in 1981 Dura-Ace en Shimano definitief op de kaart door met zijn Koga Miyata met de genoemde groepset op Alpe d’Huez te winnen. Het was de eerste zege in de Tour de France en daar zijn ze in Japan nog steeds trots op. De fiets van Winnen is te vinden in het speciale wielermuseum in Sakai.
Shimano is ook eigenaar van een aantal andere merken in de fietsbranche, die we allemaal wel kennen uit het peloton. Denk aan Pro, het merk van sturen, pennen en zadels. Ook Lazer, de helmenfabrikant uit Antwerpen, valt onder Shimano, net als kledingmerk Pearl Izumi.
De voornaamste innovaties
Weggewerkte kabels
Aero is everything, beseften de ingenieurs van Shimano al in de jaren ’80. Daarom gingen ze aan de slag met een slanke, ergonomische fiets en onderdelen. Ze slaagden erin de remkabels, die tot dan altijd in een boog van de remgreep naar de remhoef liepen, onder het stuurlint weg te werken. Dat was voor die tijd revolutionair.
Geindexeerd schakelmechanisme
Ken je de klikjes die je voelt als je een mechanische derailleur schakelt? Die komen van Shimano. In 1990 lanceert Shimano SIS, het Shimano Index System. Zo kun je klik voor klik precies schakelen en voorkom je dat de derailleur ineens verspringt. Dat was in de tijd dat de shifters nog commandeurs heetten en op de schuine buis waren gesoldeerd nog al eens een probleem. Dan schoot je ineens van licht naar zwaar terwijl je aanzette, met alle gevolgen voor je veiligheid vandien.
Schakelgrepen
Een jaar later stelt de doorontwikkeling van het SIS Shimano in staat het schakelen van de schuine buis naar de remgreep te verplaatsen. Dat heeft men geleerd van de opkomende mountainbikesport, waar dat al een tijdje het geval was. Het heet STI: Shimano Total Integration. Het is niet de eerste keer dat het wegwielrennen profiteert van de technologische kraamkamer die mountainbiken is. Nu is hetzelfde aan de hand met de schijfrem.
Elektronisch schakelen
Shimano is niet de eerste fabrikant die aan de slag gaat met elektronisch schakelen. Die eer valt het Franse Mavic te beurt, ook al zo’n legendarische speler in de fietsbranche. Maar waar anderen studeren, pakt Shimano door en nu weten we niet beter meer. Iedere prof rijdt met een elektronisch schakelsysteem en wil niet anders. Het schakelen is zo eenvoudig geworden, dat je het veel vaker doet en daardoor efficiënter en energiezuiniger kunt fietsen, zo leert de praktijk.
SPD
SPD staat voor Shimano Pedalling System en dan weet je vast wat we bedoelen. Het pedaal van Shimano maakt het mogelijk een schoen te gebruiken waarmee je goed kunt fietsen, maar ook kunt lopen. Je kunt je de veldrijwereld niet meer voorstellen zonder SPD, maar ook voor randonneurs is het een uitkomst: een wandel- en fietsschoen ineen. Dat scheelt bagage!
Neutrale materiaalwagens
Shimano wil graag wat terugdoen voor de wielersport waar het zoveel aan te danken heeft. Daarom heeft het bedrijf al jaren de neutrale materiaalwagens onder zijn hoede voor bijna alle wedstrijden. Dit jaar zijn daar, door het forfait van Mavic, ook de wedstrijden die worden verreden onder de organisatie van ASO bijgekomen. Je zult in dit jubileumjaar dus voor het eerst blauwe neutrale materiaalwagens zien in de Tour de France.
Breedtesport
Dat Shimano in de kernwaarden heeft staan dat het bedrijf ‘is toegewijd om haar klanten te helpen om dichterbij de natuur te komen, mensen te ondersteunen bij het realiseren van hun dromen en een nieuwe levensstijl te creëren’, blijkt in de praktijk uit de volledige ondersteuning van de breedtesport. Er is amper een wielertoertocht of dikkebandenrace te vinden of Shimano draagt bij om te organiseren.
Vaak is de ondersteuning heel fijn en praktisch, zeker als je een probleem aan je fiets hebt. Vakkundige monteurs helpen je dan uit de brand. Daarbij worden ook vaak de lokale Shimano Service Centers ingezet. Zo heeft het bedrijf een fijnmazig netwerk van service georganiseerd. Ook helpt Shimano overkoepelende organisaties als de KNWU, NTFU en KBWB om verenigingen te ondersteunen.
Feestje?
In Japan heet de honderste verjaardag Hyakuga. Er worden niet specifieke rituelen aan verbonden, maar het wordt uiteraard wel gevierd. Vrienden en familie komen bij elkaar en er wordt gelachen en gedronken. Het is op zich niet onlogisch dat er niet zo veel rituelen zijn voor de hyakuga, want hoe veel mensen worden nou echt een eeuw oud? Shimano viert het met een speciale website en een prachtig boekwerk, dat in een oplage van 2000 is verschenen en aan leidende figuren in de fietsbranche cadeau is gedaan en ook is verloot onder liefhebbers.